Leiðbeiningar um skordýraeftirlit í safnkosti

Fræðslupistlar safnaráðs – 1/2020

Nartað í menningararfinn: skordýr í safnkosti

Ýmislegt ógnar öryggi safngripa og annarra menningarminja, og er eitt þeirra skordýr. Þau geta unnið mikinn skaða á fremur stuttum tíma og er því mikilvægt að fylgjast vel með allri skordýraumferð í geymslum og á sýningum safna.

Algengustu skordýrin sem finnast hérlendis í safneignum eru um sextán talsins, og eru ákveðnar bjöllu- og mölflugutegundir tíðastar. Að auki eru svo auðþekkjanlegri skordýr eins og húsfluga og silfurskotta.

Hér eru teknar saman helstu upplýsingar um þessa óvelkomnu gesti, að hverju þeir laðast helst og hvaða ráðum má beita til þess að minnka hættuna á skordýraskaða.

Algengustu skaðvaldarnir

Hamgæra, lirfa og fullorðið dýr

Bjöllur

Gærubjöllur: hamgæra, búrgæra, feldgæra

Lirfurnar sjást sjaldan enda eru þær ljósfælnar, éta sig inn í safngripi og fela sig þar. Fullorðin dýr

sækja í ljós og finnast því gjarnan í gluggakistum og ljósakrónum.

Skaðar: textíl, leður, skinn, málverk, náttúrugripi.

Veggjatítla

Títlubjöllur: veggjatítla, húsþjófur, brauðtítla, hveitibjalla

Veggjatítla getur fundist í byggingarvið húsa. Í gömlum timburhúsum má stundum finna afmarkaða staði þar sem veggjatítlur geta þrifist, t.d. þar sem húshitun nær ekki til: á háaloftum, í kjöllurum og útveggjum, eða þar sem vatnsleki hefur orðið.

Húsþjófur þrífst jafnt í upphituðum sem óupphituðum húsakynnum og þolir töluvert lægra hitastig en margar aðrar bjöllur.

Göt í málverki eftir veggjatítlu

Brauðtítla sækir í ljós.

Hveitibjalla þrífst best í góðum hita (kjörhiti 28°C).

Skaðar: pappír, við, leður, skinn, málverk, náttúrugripi

Húsvinur finnst í híbýlum þar sem mygla er til staðar.

Mölflugur

Fatamölur

Gestamotti

Mölfiðrildi: fatamölur og ullarmölur.

Lirfurnar skaða með viðstöðulausu áti sínu. Mölfiðrildi eru ljósfælin, halda sig í dimmum hornum, skápum eða geymslum og láta lítið fyrir sér fara.

Skaðar: textíl, leður, skinn, málverk, náttúrugripi.

Lítil fiðrildi: húsmotti og gestamotti.

Lifa jafnt í upphituðum sem lítt hituðum húsakynnum.

Göt í fóðri veggteppis, líklega eftir mölfiðrildi

Skaðar: pappír, leður, skinn, málverk, náttúrugripi.

Önnur algeng skordýr sem geta valdið skaða

Húskakkalakki

Silfurskottuétinn pappír

Kakkalakkinn er ljósfælinn og er helst á ferð á nóttunni.

Skaðar: pappír, leður, skinn, náttúrugripi

Silfurskottur þrífast best við 25–30°C og 75–97% raka. Skotturnar eru sérlega skæðar í dimmum og rökum geymslum. Skaðar: pappír, textíl, málverk

Silfurskotta

Húsflugur vaxa hægt í köldu umhverfi, en 25-35oC er sá hiti sem þær þrífast best við. Lirfurnar lifa á margs konar úrgangi en fullorðnu flugurnar á sykri og fljótandi fæðu

Skaðar: pappír, málverk

Ryklús

Ryklýs geta verið hvimleiðar nái þær miklum fjölda. Tilvist þeirra bendir til þess að raki og mygla séu til staðar. Skaðar: pappír, textíl

Hver er hvar?

Mikilvægt er að greina dýrin þar sem þau valda ekki öll skaða. Þegar ummerki skordýra finnast er ráðlagt að byrja á því að skoða efni griparins sem þá auðveldar greiningu.